Geriatrik rehabilitasyon nedir?

Kaçınılmaz olarak yaşlanma ile birlikte vücudumuzda bazı fizyolojik değişiklikler meydana gelmektedir. Bu değişikliklerin üzerine fazladan bir rahatsızlığın ilave olması, yaşlıları diğer yaş gruplarına nazaran daha fazla kırılgan yapmaktadır. Tüm bunlar yaşlı bireyin yaşam kalitesinin bozmakta,  genel sağlık giderlerinin de ciddi miktarlarda artmasına neden olmaktadır.

Toplumun bir üyesi olan yaşlı bireyin yaşam kalitesinin korunarak, aktif bir yaşam sürmesinin sağlanması, sağlık çalışanlarının olduğu kadar, başta aile olmak üzere tüm toplumun ortak sorumluluklarından birisidir. Geriatrik rehabilitasyon yaşlılarda fiziksel yetersizlik, hastalık ve sakatlık gibi durumlarda, yaşlı kişinin işlevsel durumunu en üst düzeye çıkarmak için yapılan tüm çabaları içeren bir kavramdır. Bu amaçla gerek fizyolojik gerekse hastalık sonucu meydana gelen işlevsel kötüleşmenin önlenmesi ya da en aza indirilmesi amacıyla sunulan hizmetlerin tamamı, yaşlılarda rehabilitasyon kavramı çatısı altında incelenir.

Geriatrik rehabilitasyon neden gereklidir?

Her insan bozulan yaşam kalitesinin tekrar arzulanan seviyeye çıkmasını ister. Temel hedef, yaşlanan insanın yaşam kalitesini en etkin ve ekonomik şekilde yükseltmektir. Bu hedefe ulaşmak için geriatrik rehabilitasyon bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Uygulanacak bazı ucuz, basit yöntem ve tedaviler ile hem hastanın yaşam kalitesi yükseltilecek hem de toplumsal ekonomik yükte azalmalar gerçekleşecektir.

Geriatrik rehabilitasyon nasıl uygulanır?

Geriatrik rehabilitasyonda unutulmaması gereken ilke, her hastanın kendine özel ihtiyaçlarının olduğudur. Bu nedenle rehabilitasyon programının da kişiye özel olması, başarı şansını daha da arttıracaktır. 

Her şeyden önce hastanın fonksiyonel değerlendirilmesi yapılmalı ve işlevsel düzeyi belirlenmelidir. Ardından kişinin bilişsel, kültürel, sosyal, ailevi, ekonomik ve fizyolojik durumları göz önüne alınarak eldeki mevcut olanaklar dahilinde, ulaşılması arzu edilen hedefler belirlenmelidir. Planlanan hedefler ve rehabilitasyon süreci hasta yakınları ile paylaşılmalı yanlış beklentiler içine girilmemelidir.

Geriatrik rehabilitasyona ne zaman başlanmalıdır?

Nerede, ne süreyle, ne zaman gibi soruların kesin bir cevabı tam olarak bulunmamakla birlikte, gelişmiş ülkelerde yıllardır araştırmalar sürmektedir. Rehabilitasyon programları denenerek en iyisine ulaşılmaya çalışılsa da,  günümüzde rehabilitasyon metod ve hedeflerinin seçimi için hala en önemli kriterlerin başında hekimlerin uygulama pratikleri ve tecrübeleri gelmektedir.

Doğru hasta seçimi , kaynakların verimli kullanılması ve daha fazla sayıda hastanın verilen hizmetlerden faydalanması amaçlanmalıdır. Belirli standartlar oluşturulmalı,bunun için de iyi bir geriatrik değerlendirme yapılmalıdır. Bu değerlendirmelerde fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanları merkezde yer almalıdır. Genel ilkeler olarak; 

• Rehabilitasyon programına erken başlanılmalı,
• Multidisipliner olunmalı, yani çeşitli branş profesyonelleri ortaklaşa çalışmalı, 
• Rehabilitasyon programının hızı yavaş tempoda başlamalı, basit olmalı,
• Hastanın rehabilitasyon programına aktif katılımı sağlanmaya çalışılmalı,
• Yardıma ve güvene dayalı hasta – ekip ilişkisi olmalı,
• Hastada mümkün olan en fazla mental ve fiziksel devamlılık hedeflenmelidir.

Geriatrik rehabilitasyon nerede uygulanmalıdır?

Başlıca hastaneler, rehabilitasyon merkezleri, özelleşmiş bakım evleri, huzur evleri, klinikler ve ev ortamında uygulanabilir. 

• Hastaneler; genellikle hastaların tanısal testlerinin ve değerlendirilmelerinin yapıldığı, bunun yanı sıra kısa süreli tedavileri de içeren, taburculuk sonrası hastanın gelecek planlamasının yapıldığı ana karargahtır. Burada  daha sonrası için hastanın hangi ortamlarda rehabilitasyon ihtiyaçlarının karşılanabileceği kararlaştırılır.
• Rehabilitasyon merkezleri; genellikle tüm sağlık çalışanlarını barındıran, hasta için özelleşmiş rehabilitasyon programlarının uygulanıldığı yerlerdir. Çoğunlukla diğer birimlerden daha yoğun rehabilitasyon hizmeti verirler.
• Özelleşmiş bakım evleri; özel bakıma ihtiyaç duyan yaşlıların bakım ve korunmalarını sağlayan yatılı kurumlardır. Çok farklı özellikler içerebilirler.
• Huzurevleri; daha çok yaşlılara huzurlu bir ortam yaratarak korumak, bakmak, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla hizmet veren yerlerdir. Yarı veya tam zamanlı olabilir.
• Hastane poliklinik hizmetleri; Rommer Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Tıp Merkezi gibi ayaktan tedavi edilen rehabilitasyon merkezleridir. Hastanın her türlü rehabilitasyon ve egzersiz programları planlanır ve gerçekleştirilir. Hasta açısından oldukça konforlu bir ortamdır. 
• Evde uygulanan rehabilitasyon; daha çok terapist , hemşire gibi yardımcı sağlık personelinin eşlik ettiği bazı programları içerir. 

Geriatrik rehabilitasyonda neler yapılmalıdır?

Yaşlılarda uygulanan fiziksel aktivitelerde fonksiyonel kapasiteyi artırmak ana hedef olmalıdır. Bu kapasitenin artması  ise yaşam kalitesini yükseltecektir. Egzersizlerdeki  amacımız  bütün kas gruplarının aktiviteye dahil edilmesi, kısa egzersiz sürelerini izleyen uygun istirahat dönemlerinin olması ve çok tekrar içeren basit egzersizler şeklinde olmasıdır. Yaşlılarda uygulanan egzersizin amaçları;

• Yaşlı bireyi diğer insanlarla bütünleştirmek, sosyalleştirmek için ortam oluşturmak,
• Yaşlının kondisyonunu geliştirip, fiziksel kapasitesini artırmak,
• Günlük aktivitelerini uygulayabilmek için gerekli olan kas kuvvetini sağlamak,
• Yaşlılarda dengenin sağlanarak, düşmelerin önüne geçmek şeklinde sıralanabilir.

Yaşlılarda yapılan egzersizlerin faydaları oldukça çarpıcı şekilde olumlu olmaktadır. 

• Ani tepki verme süresi kısalmakta,
• Kemik kitlesinin ağırlaşması sağlanarak, osteoporoz gelişimi azalmakta, 
• Denge ve postürün düzelmesi sağlanmakta,
• Kas kütlesinin gelişmesi ile birlikte, kırık oluşma riskini azaltmakta,
• Eklem flexibilitesini  (esnekliğini) , kas gücünü ve kas direncini artırmakta,
• Obezite, diyabet, hipertansiyon ve hiperlipidemi gibi hastalıklar üzerinde olumlu etkileri bulunmaktadır. 

Yaşlılarda gerçekleştirilen rehabilitasyon uygulamaları gerçekçi olmalı, planlı bir şekilde tekrarlanmalı ve gerektiğinde değiştirilmelidir. Mevcut işlevler korunarak, ömrün kalan kısmında yaşam kalitesi artırılarak kişinin bağımsız ve sosyal olmasına yardım edilmelidir. Rehabilitasyon programı kişinin iyileşme sürecini pozitif etkileyecek şekilde her yaşlıya özel olmalıdır. 

Geriatrik rehabilitasyonda gelecek ve beklentiler

Farklı grupları bir arada bulunduran geriatrik rehabilitasyon ekibinde,  genellikle çoğu kez fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı liderliğinde olmak üzere hekim/ hekimler, fizyoterapist, ergoterapist, konuşma terapisti, psikolog, hemşire, beslenme uzmanı, ortez-protez uzmanı gibi dalında uzmanlaşmış kişiler bulunur. 

Geriatrik rehabilitasyon sürecinde koruyucu hekimlik her zaman ön planda olmalıdır. Yaşlının ihtiyaçları henüz muhtaç ve hasta konumuna gelmeden belirlenmeli ve gereken tedbirler alınmalıdır. Sorumluluk sadece sağlık personeline bırakılmamalı,  hastalık- düşkünlük oluşmadan önce bu görev aile bireylerinde olmalıdır. 

Aile üyeleri ekibin tabii üyesidir. Bu nedenle aile bireyleri bilgilendirilmeli ve sorumluluk alma yönünde teşvik edilmelidir. Aile bireyleri üzerine fiziksel, ruhsal aşırı yük verilmesinden kaçınılmalı, kendilerine empati gösterilmeli, aile üyelerinde gelişebilecek depresyon vb. gibi psişik problemlere karşı uyanık olunmalıdır. 

Önlemlerin yetersiz kalması ve / veya geriatrik tabloya ilave bir hastalığın eklenmesi durumunda profesyonel sağlık çalışanlarının devreye girmesi önem kazanacaktır.